Kapıcıyı Kim İşe Alır? Bilimsel ve Toplumsal Perspektiflerden Anlaşılır Bir Analiz
Meraklı Bir Soru: Apartman Yaşamının Görünmeyen Dinamikleri
Şehir hayatının karmaşasında, her sabah temiz bir merdivenle karşılaşmamızı, çöplerimizin zamanında alınmasını, apartman düzenimizin sorunsuz işlemesini sağlayan kişiler vardır: kapıcılar. Fakat çoğumuzun hiç düşünmediği bir soru var: “Kapıcıyı kim işe alır?” Bu sorunun yanıtı yalnızca bir yönetim kararı değildir; aynı zamanda toplumsal yapı, hukuki düzenlemeler ve iş gücü dinamikleriyle şekillenen bilimsel bir süreçtir.
Bu yazıda konuyu bilimsel merakla ama herkesin anlayabileceği bir dille ele alacağız. Sosyoloji, hukuk, ekonomi ve psikoloji gibi farklı disiplinlerin ışığında “işe alma” sürecinin aslında ne kadar karmaşık ve önemli bir karar olduğunu göreceksiniz.
Yasal Çerçeve: Kapıcıyı Kim Resmen İstihdam Eder?
Türkiye’de apartman ve site yaşamı, Kat Mülkiyeti Kanunu ile düzenlenir. Bu kanuna göre bir apartmanın temsili ve yönetimi kat malikleri kurulu tarafından yürütülür. Dolayısıyla hukuken kapıcıyı işe alan taraf, apartman sahiplerinin oluşturduğu bu kuruldur.
Ancak günlük uygulamada bu süreç genellikle üç farklı yolla işler:
1. Kat malikleri kurulu doğrudan işe alır: Kapıcıyla doğrudan sözleşme yapılır, sigorta işlemleri apartman yönetimi tarafından yürütülür.
2. Yönetici aracılığıyla işe alım: Kat malikleri kurulu tarafından seçilen yönetici, kurul adına kapıcıyı işe alır ve sözleşmeyi imzalar.
3. Profesyonel yönetim firmaları: Özellikle büyük sitelerde, temizlik ve bakım hizmetleri bir firma aracılığıyla sağlanır ve kapıcı firma çalışanı olarak istihdam edilir.
Bilimsel olarak bu yapılar, temsil teorisi (principal-agent theory) adı verilen bir ekonomi ve hukuk ilkesine dayanır. Yani maliklerin (asıl sahiplerin) temsilcisi olarak yönetici ya da kurul, kapıcıyla sözleşme yapan “işveren” konumuna gelir.
Sosyolojik Perspektif: İşe Alma Kararını Kim Gerçekten Verir?
Yasal olarak durum bu kadar açıkken, işin sosyolojik boyutu çok daha ilginçtir. Bir apartmanda kapıcıyı kimin işe alacağına dair karar, çoğu zaman sadece yasal sorumlulukla değil, toplumsal dinamiklerle de şekillenir.
Bazı apartmanlarda yaşlı nüfus daha fazladır ve temizlik-hizmet beklentisi yüksektir; bu durumda işe alım süreci çok daha titiz yürütülür.
Genç nüfusun ağırlıklı olduğu apartmanlarda ise dijital başvurular ve referans sistemleri öne çıkar.
Topluluk içindeki sosyal sermaye de belirleyici olabilir: “Tanıdık” üzerinden işe alım hâlâ oldukça yaygındır.
Sosyolojik araştırmalar, bu süreçlerin çoğunda toplumsal güven kavramının belirleyici olduğunu gösteriyor. İnsanlar, evlerinin anahtarını teslim edecekleri kişiyi yalnızca CV’ye göre değil, güven hissine göre seçiyor.
Psikolojik ve Kültürel Boyut: Güven, İletişim ve Uyum
İşe alım sürecini yalnızca hukuki bir prosedür olarak görmek eksik olur. Psikolojik açıdan bakıldığında, apartman sakinleri kapıcı seçiminde “işlevsel uyum” kadar “duygusal uyum” da arar. Çünkü kapıcı yalnızca temizlik yapan biri değil; aynı zamanda apartmanın güvenlik, sosyal düzen ve iletişim ağının önemli bir parçasıdır.
Kültürel olarak da Türkiye’de kapıcılık ilişkisi çoğu zaman “çalışan-işveren” ilişkisinden çok, “aile bireyi” gibi görülen bir sosyal rol taşır. Bu nedenle işe alım kararları çoğu zaman duygusal değerlendirmelerle desteklenir.
Ekonomik Perspektif: İşveren-Çalışan İlişkisinin Piyasadaki Yeri
Ekonomik açıdan bakıldığında kapıcı istihdamı, mikro düzeyde iş gücü piyasasının bir parçasıdır. Türkiye’de yapılan iş gücü araştırmalarına göre konut içi hizmet sektöründe çalışanların yaklaşık %40’ı apartman görevlilerinden oluşmaktadır. Bu da “kapıcıyı kim işe alır?” sorusunu yalnızca bireysel bir karar değil, aynı zamanda ekonomik bir arz-talep dengesi olarak da düşünmemiz gerektiğini gösterir.
Örneğin, ekonomik dalgalanmalar veya asgari ücretteki artışlar, apartmanların kapıcı istihdam kararlarını doğrudan etkileyebilir. Bazı apartmanlar bu maliyetleri azaltmak için yarı zamanlı personel çalıştırmayı veya temizlik şirketleriyle anlaşmayı tercih eder.
Birlikte Düşünelim: Sorumluluk Nerede Başlar?
“Kapıcıyı kim işe alır?” sorusu aslında bir apartmanın nasıl bir topluluk olmak istediğini de belirler. Sadece yasal bir prosedür mü uygulayacağız, yoksa güven, uyum ve toplumsal sorumluluk gibi değerleri de işe alma sürecine dahil mi edeceğiz?
Şimdi düşünme sırası sizde:
Sizce kapıcı seçiminde en önemli kriter ne olmalı: deneyim, güven, uyum yoksa ücret?
Topluluk olarak karar alma süreçlerine ne kadar dahil oluyoruz?
İşe alma sürecinde bilimsel veriler kadar insani değerlerin de yeri var mı?
Bu sorular, sadece bir istihdam kararını değil, birlikte yaşamanın temelini oluşturan sosyal sözleşmeyi de yeniden düşünmemizi sağlar.